Cultuureducatie in het cultuurbeleid

Cultuureducatie maakt al sinds jaar en dag een wezenlijk onderdeel uit van het Vlaamse cultuurbeleid, getuige daarvan de ‘volksontwikkeling’ in de jaren ’70. Elke organisatie binnen de gesubsidieerde culturele sector neemt expliciet dan wel impliciet een cultuureducatieve rol op: binnen de subsectoren erfgoed, kunsten, circus, amateurkunsten, de bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra en het hele sociaal-cultureel volwassenenwerk behoort cultuureducatie tot de doelstellingen. Cultuureducatie binnen cultuur richt zich naar zowel naar kinderen, jongeren als naar volwassenen.

De beleidsnota cultuur 2009-2014 verbindt cultuureducatie onlosmakelijk met het begrip culturele competentie, dat gezien wordt als het vermogen om keuzes te maken en zelfstandig, kritisch en creatief te kunnen omgaan met de cultuurgoederen en –uitingen die ons omringen, maar ook met het ruimere sociaal-cultureel en maatschappelijk gebeuren. Kortom, een essentiële competentie om de uitdagingen van vandaag en morgen aan te gaan.

De resultaten van de Participatiesurvey 2009 wezen andermaal op de significante impact van cultuureducatie en de opbouw van eigen ‘cultureel kapitaal’ tijdens de kindertijd voor deelname aan cultuur als volwassene. Investeren in cultuureducatie betekent dus investeren in de ontwikkeling van de talenten en vaardigheden van elk kind, elke jongere en elke volwassene. Cultuur emancipeert en versterkt sociale banden tussen mensen. Cultuur geeft vorm en inhoud aan de gemeenschap (sociale ontplooiing) en versterkt het individu (zelfontplooiing). Streven naar levenskwaliteit en welvaart in Vlaanderen gaat hand in hand met een verhoging van de participatie, van een gevarieerde en creatieve cultuurbeleving en -deelname. Hierop bouwen de werkteksten van het Atelier Competentieverwerving en –waardering stimuleren van het Cultuurforum 2020 voort.

Het verwerven van culturele competentie of ‘cultureel leren’, dat in de diepte gaat en geen kwestie is van kennisoverdracht alleen, stelt bijzondere voorwaarden aan cultuureducatie. Deze moet via beleving en interactie verlopen, en een beroep doen op álle zintuigen en soorten intelligentie.

Cultuureducatie maakt samen met cultureel leren, cultuurparticipatie, cultuurproductie, cultuurspreiding en -bemiddeling deel uit van één creatief proces. Het maakt deel uit van een breder geheel aan maatregelen die de burger in staat stellen – door het verwerven van culturele competentie of cultureel te leren – zowel deel te nemen aan cultuur, als deel te hebben aan cultuur. Niet alleen op persoonlijk en sociaal vlak, maar ook op professioneel en maatschappelijk vlak is dit, vandaag meer dan ooit, onontbeerlijk. Hier ligt ontegensprekelijk een sterke interculturele dimensie – het leren omgaan met diversiteit – in vervat.

Cultuureducatie in het jeugdbeleid

Culturele competenties geven kinderen en jongeren een kompas en dragen bij tot persoonlijke, maatschappelijke én sociale ontwikkeling. Cultuur is een kinderrecht voor àlle kinderen en jongeren. Het gaat om het ontwikkelen van creativiteit die kan ingezet worden in het verdere leven, de loopbaan, vrije tijd enz. Uit onderzoek blijkt uitvoerig dat hoe vroeger kinderen en jongeren in contact komen met cultuur en kunst, des te meer kans er is dat ze later blijven participeren en dus ook de vruchten van die participatie plukken.

Jeugdbeleid in Vlaanderen heeft zowel een horizontale als een verticale dimensie. Dit betekent dat jeugd dé focus is en de jeugdsector de core business. Het Vlaams Actieplan kinderrechten en het Vlaams jeugdbeleidsplan zijn instrumenten binnen het horizontaal jeugdbeleid. Binnen deze twee instrumenten legt het Vlaamse beleid bruggen naar andere beleidsniveaus en sectoren. De beleidsdialoog tussen jeugd, onderwijs en cultuur biedt kansen om een beleid te voeren dat uitgaat van het potentieel van kinderen, en niet van een deficit. De nota "Groeien in cultuur" is daarvan een voorbeeld.

Binnen de verticale dimensie wordt het jeugdwerk in Vlaanderen benoemd als een plek voor kinderen en jongeren binnen hun eigen tijd, samen met anderen, onder (educatieve) begeleiding en met de integrale ontwikkeling van kinderen en jongeren als doel. Binnen de jeugdsector zijn er tal van organisaties die impliciet of expliciet aan cultuureducatie doen. Cultuur wordt vaak als middel ingezet om bepaalde doelen te bereiken. Binnen het vernieuwde decreet Vlaamse Jeugd en kinderrechtenbeleid koos men ervoor om buiten de versterking van de rechtspositie voor cultuureducatieve verenigingen ook expliciet ruimte te geven aan cultuureducatie. Cultuureducatie wordt er afgebakend als het stimuleren van artistieke creativiteit bij kinderen en jongeren en het leren begrijpen van de taal van de kunsten.

Wie zich waagt aan cultuureducatie, moet ook de ruimte krijgen om te experimenteren en te falen. Naast deze trial & error-benadering is binnen het cultuureducatief proces het kind of de jongere als ‘deelhebber’ een belangrijk gegeven. Het jeugdbeleid speelt een complementaire rol inzake cultuureducatie en de meerwaarde vertaalt zich binnen de offensieve en participatieve kijk naar kinderen en jongeren. Het beleid streeft ernaar dat kinderen en jongeren de kans krijgen om mee het cultuur(educatieve) aanbod te bepalen. Dit om verschillende redenen: participatie betekent dat kinderen en jongeren als volwaardige gebruikers worden aanzien, het is een manier om hen te lokken en later ook te confronteren met andere artistieke uitingen, die misschien verder van hun leefwereld liggen. Het is ook een manier om jeugdcultuur te erkennen én om jonge talenten de kansen te geven die ze verdienen. Dit impliceert o.a. voldoende aandacht voor cultuureducatie rond jeugdculturele uitingen als graffiti, dj, comedy …

Een performant cultuureducatief beleid is tot slot ook vooral een lokaal beleid. Voor de lokale beleidsplanning kiest men ervoor om steden en gemeenten te stimuleren een beleid te ontwikkelen rond jeugd -en jongerencultuur waar cultuureducatie een belangrijk onderdeel van vormt.